VĂN HỌC NGHỆ THUẬT Liên Mạng

vhnt, số 169

3 April 1996

Vừa Chán, Vừa Buồn...

Vừa chán, vừa buồn, đưa tay không người bắt...
Trong những phút lòng hiu hắt quặn đau.
Ước mong ư?  Ích gì mong ước hão đâu đâu.
Năm tháng cứ trôi hoài, những tháng năm tươi đẹp nhất!
Yêu?  Nhưng yêu ai?  Yêu chốc lát không bõ hoài công sức!
Yêu trăm năm chỉ là chuyện viễn vông.
Soi cõi lòng đời xưa không dấu vết
Cả vui buồn, tất cả mớ hư không ...
Dục vọng ư?  Vị ngọt ngào sớm muộn
                            cũng tiêu tan trong lý trí lạnh lùng.

Ðời, khi mắt đưa bình thản xét thấu cùng -
Một tấn trò xuẩn ngu và rỗng tuếch!

Y. U. Lermontov 

Thúy Toàn dịch

PS: Cảm ơn GS Hoàng Anh Tuấn rất nhiều vì GS đã giúp nhớ lại bài thơ này!

Dạ Thưa

Dạ thưa tôi rất thiệt thà
nhớ ngày xuống thấp la đà guốc vui
tóc em sợi rối ngậm ngùi
phải môi hôn chợt giục xui dặm buồn

Dạ thưa hình tượng đầu non
gọi cơn bấc tưởng mỏi mòn tình ai
sầu em nắng mỏng trên vai
hay con bướm lượn nét mày vô tư

Dạ thưa lời vẫn tạ từ
mắt theo chiếc lá mặc dù áo bay
đạp xe tìm chút thơ ngây
dốc cao sợ chợt sợi mây xuống gần

Dạ thưa thiên cổ tần ngần
sao con nước cứ vô nhân ưu phiền
son em còn nhắc tuổi tên
hay chăn chiếu đã rủa nguyền mộng tôi

Dạ thưa bụi phủ ghế ngồi
mơ em chìm khuất cõi đời mù không
sỏi tôi phủ lớp rêu rong
như hoang vu đã bềnh bồng nhớ nhung...

Nguyễn Mạnh Trinh

Tấu Nhạc Bằng Chữ Nghĩa

Tấu nhạc bằng chữ nghĩa
Khó thay duyên phận bút đèn.
Vốn khí cụ chẳng qua là giấy mực
Xóc đổi thế nào mà tạo được âm thanh?

Hồn đầy ắp những âm ba cung bực
Chọn chữ nghĩa gì để biến chuyển lặng yên?
Lay sức sống cùng âm ba mãnh liệt
Tiết tấu nào diễn tả được uyên nguyên?

Hồn đắm say trong cùng nhịp thở
Tiếng côn trùng và tiếng của muôn cây
Trong âm ba vũ trụ đã về đây
Im lặng qúa khi phổ vào chữ nghĩạ

Tấu nhạc bằng chữ nghĩa
Ngặt nghèo thay gã nghệ sĩ hèn
Cuộc sống lên men
Mà hồn chết nghẹn!
Giấy mực đâu có gì trọn vẹn
Mà người nghe cứ đòi mãi âm thanh?

Diễn giải nào đây
Hồn vương một cõi
Viết chứ phải nào đâu mộng tưởng
Trời đọa thế nào tay chuyển thế thôi
Ðã cấm không cho dùng ánh mắt đôi môi
Vẽ thế nào được tiếng cười giọng khóc?

Tấu nhạc bằng chữ nghĩa
Gã nghệ sĩ hèn chọn cung bậc mãi thôi
Nhưng âm ba của cuộc sống lên ngôi
Vào nét bút là một đời câm lặng!

Phan Lê Dũng

Trò Chuyện

Em hỏi ta sao trán nhăn trước tuổi?
Ta mỉm cười em biết tuổi ta sao?
Quê hương ta một ngày bằng một tháng
Ðâu có gì dài bằng nỗi khổ đau

Em hỏi ta quê hương ta có đẹp,
Có dịu hiền như đất nước em chăng?
Trả lời em câu này chừng hơi mệt
Thuở lớn lên chưa về được một lần

Em hỏi ta ba mẹ ta bao tuổi,
Người đã về ngơi nghỉ được hay chưa?
Trả lời em mà lòng như xát muối
Cả một đời già hong gió dầm mưa

Em hỏi ta có mong về quê cũ
Là một con dân một thống nhất tuyệt vời?
Những gông cùm sẽ phá tan rộng mở
Em hỏi ta không cần đến trả lời

Em chúc ta sẽ làm tròn ước nguyện
Sẽ một ngày hòa nếp sống quê hương
Em chúc ta mà sao em nhỏ lệ
Tiếc đem tình trao người nước đau thương?

Phạm Thế Ðịnh

Chuyện Về Một Người Bạn

trải qua một cuộc biển dâu
những điều trông thấy mà đau đớn lòng
(Nguyễn Du - Kiều)

Bạn nhập trường vào học lớp chín
Với tôi thuở ấy kết tình thân
Mình cùng một đám trốn học mấy lần
Nghêu ngao đờn ca, hát nhạc
Rồi vào những quán cafe nghèo nàn, dột nát
Tập theo đời tách cạn, tách vơi
Cuộc sống thả dài, ngày tháng buông trôi...

Gần cuối năm đó bạn bỏ học
Gia đình nghèo phải làm lụng nuôi em
Bán bánh mì ban đêm
Bán cà rem buổi sáng
Muà thu khi trẻ con khai giảng
Bạn đổi nghề đi đốn củi trên rừng
Nắng nhiệt đới nóng rực hừng hừng
Bạn đen thui
Như con hủi
Già nhiều, rất nhiều, trước tuổi
Vẻ mặt sần sùi hết nét ngây thơ
(Sự thật nếu bạn còn ở tuổi mộng mơ
Cũng chỉ mơ cơm ngày ba bốn chén!)
Chúng mình cũng chẳng còn lai vãng
Ðến những quán cafe
Nhưng gặp nhau mình nói chuyện mãi mê
Bạn nhớ trường xưa, thầy cũ lắm

Một ngày xuân nắng ấm
Bạn đến thăm tôi
Bạn tâm sự, "Nơi này cực quá tao phải đi thôi..."
Tôi ngồi im không biết gì để nói
Rồi cuối cùng tôi hỏi,
"Nhà mày nghèo vàng đâu có mà đi?"
Bạn chỉ đôi chân, "Tiền bạc chẳng hề chi
Tao sẽ băng rừng đi bộ"
Tôi nhìn ngang một cành mai nở rộ
Tưởng tượng về những triền núi âm u
Tưởng tượng về một cõi thiên thu

Gần một năm sau ngày từ giã
Tôi xuống thăm bác gái với gia đình
Bạn ra đi vẫn biệt tín, vô tin
Mẹ của bạn mắt buồn thiu ngấn lệ
Thấy tôi, gượng cười nhỏ nhẹ,
"Con ở lại với bác ăn trưa,"
Chiếc bàn trơ trọi, nắng rọi song thưa
Gọi một bữa nhưng toàn khoai với sắn
Nhà bạn trống vắng
Ðồ đạc bán dần, thiếu hụt lần theo
Ðàn em nhỏ nhắt nheo
Có đứa ốm teo teo
Có đứa vàng như nghệ
Có đứa ỏng bụng như ông Phật bụng phệ
Tình cảnh thảm thê
Gió lùa vách rách...

Lên gác tôi thấy một bàn thờ hương khói lạnh
Ngạc nhiên thay có ảnh bạn phiá trên
Và điếu thuốc không châm để ở một bên
Bác gái nhìn vẻ mặt tôi ngớ ngẫn
Khẻ bảo rằng bà mấy lần nằm mộng
Thấy bạn chết trên rừng núi lạnh trơ thây
Gió thổi triền miên, sương đá bay bay
Hồn phách lạc tìm về chốn cũ
Ðiếu thuốc không châm cho bạn tập thử
Ðể làm người lớn ở dưới cõi âm
Tôi nghe xong những giọt lệ trầm
Chảy âm thầm từ trong khoé mắt

Tôi từ biệt bác
Bà linh cảm là tôi sắp đi xa
(Ðúng lắm, nhưng tôi chẳng nói ra)
Và có dặn, "Khi sang bên Mỹ
Con nhớ tìm giùm hắn hỷ
Nói lại là mạ hắn nhớ không nguôi
Biểu hắn đừng có đua đòi
Rứa là đủ, mạ không cần chi cả"
Ôi!  lòng mẹ thật là cao cả
Dầu tang thương vẫn hy vọng về con
Trong thâm tâm vẫn tin vào sự sống còn...

Qua Mỹ có người xác thực bạn đã chết
Nhưng dối với bà tôi chẳng nhận được tin

trần thái vân

Thơ Xuân

gởi H.

Bài thơ đông viết dở dang
thì trời đất đã xuân sang cùng người
chim bay về đậu hiên chơi
nắng  mong manh trải lưng đồi miên man
chừng như có nụ hoa vàng
hương bay từ chỗ phương Nam nặng tình
chừng như trời đất với mình
chung vui một lối đăng trình vào xuân.

Cỏ Nhớ

Bạn thân mến,

Bài viết dưới đây được đăng cùng một lúc trên tờ vhnt thân yêu của chúng ta và tạp chí Văn Học [Hải Ngoại] số 120 tháng 4/96.  Cũng nhân dịp này, tạp chí Văn Học cũng đăng lại bài phỏng vấn Phạm Chi Lan, chủ biên tạp chí vhnt, của Thụy Khuê mà bạn đã có dịp xem qua trên vhnt #148.  Mục đích của người viết là để giới thiệu đến độc giả của Văn Học những hoạt động văn học nghệ  thuật của giới trẻ Việt Nam tại Hải ngoại trên hệ thống Internet.  Vì thì giờ eo hẹp và tài liệu không được dồi dào, chắc chắn bạn sẽ nhận ra những thiếu sót của tác giả về mặt liệt kê các dữ kiện.  Ngoài ra, những nhận định về "giới trẻ  làm văn nghệ trên Liên Mạng" cũng không tránh khỏi phần chủ quan do người viết không còn...   trẻ lắm :), có thể đã có những nhận xét không chính xác về tâm tư cũng như động lực thúc đẩy các bạn trẻ đến gần với chữ nghĩa.

Người viết xin chia sẻ với bạn những suy nghĩ của mình về hình thái hoạt động VHNT rất mới mẻ này và mong nhận được ý kiến đóng góp của bạn trong tình thần xây dựng và thân ái.  Người viết cũng xin nhân đây cám ơn các bạn đã đóng góp ý kiến, phê bình, và cung cấp tài liệu cho chủ đề nàỵ Không có các bạn, bài viết này chắc chắn sẽ không thực hiện được.

Chúc bạn một ngày vui.

Phùng Nguyễn

oOo

Ðôi Ðiều Về Những Hoạt Ðộng Văn Học Của Tuổi Trẻ Hải Ngoại Trên "Liên Mạng"

Tiến bộ khoa học kỹ thuật thường để lại sau lưng chúng những nạn nhân của đào thải.  Một trong những dụng cụ thân thiết của các nhà văn, nhà thơ - chiếc máy đánh chữ - cũng không thoát khỏi thông lệ đó.  Đến bao giờ thì chúng ta phải vất đi mẩu bút chì và cuốn sổ tay dùng để ghi chép những cảm nghĩ đến bất chợt?  Ta tự hỏi.  Có lẽ chúng ta sẽ không phải chờ đợi lâu lắm đâu.  Máy vi tính có khả năng "hiểu" và "ghi nhớ" ngôn ngữ loài người đã xuất hiện và đang ở trong thời kỳ thử nghiệm.  Một ngày đẹp trời trong tương lai gần, nhà văn, nhà thơ , thay vì "viết ra," sẽ "nói lên" tác phẩm của mình.  Rồi văn nghệ sĩ sáng tạo sẽ ra làm sao nếu máy điện toán bắt đầu viết văn, làm thơ, soạn nhạc, và ngay cả vẽ tranh?  Ôi, cái viễn tượng thật là bi đát! Nhưng, không phải tiến bộ khoa học kỹ thuật nào cũng có ảnh hưởng tiêu cực đến văn học nghệ thuật (VHNT).  Cuộc phiêu lưu của nhân loại vào siêu không gian cyberspace trong những năm gần đây ít nhất đã có một ảnh hưởng tích cực đến việc phát triển và bảo tồn văn hóa nghệ thuật của người Việt Nam tại hải ngoại.

Chủ tâm của người viết không phải là về “Liên Mạng,” tức là hệ thống internet, tuy nhiên, người viết sẽ cố gắng sử dụng kiến thức hạn hẹp của mình để giới thiệu một cách rất sơ lược về “siêu xa lộ thông tin” này đến các bạn đọc còn xa lạ với sự vận hành và những thuật ngữ phổ biến trên hệ thống này có liên quan đến bài viết.  Hãy tưởng tượng một mạng lưới khổng lồ được “dệt” bằng hầu hết các phương tiện thông tin hiện đại gồm có đường dây điện thoại, cáp quang, siêu âm, vệ tinh truyền thông v.v…  Mạng lưới này bao trùm toàn bộ hành tinh của chúng ta, và ở mỗi giao điểm của mạng, hoặc “mắt lưới,” thường có đặt một hệ thống điện toán có khả năng vận hành cao để quản lý, thu nhận, và phân phối lượng thông tin đến địa điểm kế tiếp của cuộc hành trình.  Đây là những máy chủ (host hoặc server).  Nhờ vào những máy chủ này, một bản tin gửi đi từ một máy vi tính ở nơi bạn cư ngụ sẽ không bị lạc mất trong không gian mà có rất nhiều cơ hội để đến tay người nhận một cách an toàn sau khi đã trải qua một cuộc phiêu lưu kỳ thú qua nhiều phương tiện truyền thông (transmission medium) khác nhau.  Việc “dạo chơi” trên liên mạng trước đây không phải dễ dàng bởi vì những mệnh lệnh dùng để truy cập máy chủ và tài liệu điện tử khá khúc mắc và đòi hỏi một kiến thức nhất định về hệ thống vận hành máy điện toán.  Để tạo dễ dàng cho việc truy tầm máy chủ và tài liệu lưu trữ trên liên mạng, một loại chương trình điện toán ứng dụng được thảo ra cho những người muốn “vào lưới.”  Những chương trình này được gọi là web browser, mà Netscape là một trong những chương trình thông dụng nhất hiện nay.  Có thể xem web browser là một loại mắt kính đặc biệt dùng để “đọc” dữ kiện chứa trong những webserver – những máy chủ có khả năng quản lý và lưu trữ dữ kiện dưới một dạng đặc biệt dành cho web browser – mà người viết tạm dịch là “mắt lưới nhện.”  Tất cả những mắt lưới nhện trên thế giới tạo thành World Wide Web (www), hệ thống “Mạng Nhện Toàn Cầu”.

Trong năm vừa qua, khi hoạt động thương mại được phép xâm nhập hệ thống internet, cuộc cách mạng "Tin Học" thực sự bước vào một giai đoạn phát triển nhẩy vọt.  Theo ước tính, có khoảng hơn bốn mươi triệu máy điện toán trên khắp thế giới có khả năng "vào lưới" và con số này tiếp tục gia tăng từng giờ, từng phút (1).  Những nhóm tin (newsgroups), diễn đàn (forums), "mắt lưới nhện" (websites), gia trang (homepages) mọc ra như nấm để đáp ứng nhu cầu liên lạc, trao đổi kiến thức, suy tư , quan điểm của mỗi người về giáo dục, chính trị, văn hóa, xã hội, v.v… Cộng đồng người Việt Hải ngoại đã tỏ ra không chịu thua kém ai về mặt này.  Họ đã có mặt rất sớm trên "Liên Mạng" và số lượng người tham gia ngày càng đông đảo.  Và cùng với họ là những "mảng" rời rạc của văn học nghệ thuật Việt Nam.

Tác giả bài viết ngắn này không có tham vọng thực hiện một cuộc nghiên cứu sâu rộng và đầy đủ về những hoạt động có tính chất –hoặc liên quan đến– VHNT của cộng đồng Việt Nam tại hải ngoại trên "Liên Mạng." ây chỉ là một cố gắng nhỏ trong việc giới thiệu đến bạn đọc của Văn Học một hình thái mới trong hoạt động nghệ thuật của ngư ời Việt cư trú khắp nơi trên thế giới — trở nên khả dĩ trong thời gian gần đây nhờ vào những ứng dụng mới nhất của tiến bộ kỹ thuật trong ngành thông tin và điện toán — mà sự hình thành và phát triển có thể mang một ý nghĩa đặc biệt cho những người hằng quan tâm đến "vận mệnh" của dòng văn học Việt Nam tại xứ người.  Ngoài ra, những thuật ngữ điện toán phổ biến trên "Liên Mạng" đã được Việt hóa một cách tùy tiện như quý vị bắt gặp trong bài này là do sự hiểu biết hạn hẹp của người viết.  Mọi góp ý, bổ khuyết, và sửa sai sẽ nhận được sự hoan nghinh và cám ơn chân thành của người viết.

Trong phạm vi của bài viết, những hoạt động có tính cách văn học nghệ thuật trên Liên Mạng của người Việt hải ngoại có thể tạm chia ra làm ba hình thái:  1.  Xâm nhập và triển khai của những tạp chí VHNT vào Liên mạng, 2.  Chưng bày và lưu trữ các tác phẩm VHNT đã được xuất bản hoặc biết đến qua các phương tiện khác bởi các cá nhân, và 3.  Việc sáng tác và phổ biến tác phẩm VHNT gởi trực tiếp lên, hoặc phổ biến trước tiên trên Liên Mạng.

Trong những tháng vừa qua, con số những cơ sở báo chí, truyền thông Việt ngữ "xâm nhập" Liên Mạng qua hệ thống "Mạng Nhện Toàn Cầu" ngày càng đông đảo.  Sự việc nguyệt san Thế Kỷ 21 quyết định chen chân vào chốn giang hồ điện tử Liên Mạng có một ý nghĩa đặc biệt cho giai đoạn "xâm nhập" và "triển khai" của VHNT Việt Nam từ hình thức phát hành cổ điển (bản in) đến một hình thái mới: ấn bản điện tử.  Người viết không biết chắc việc đưa Thế Kỷ 21 lên Liên Mạng có làm gia tăng số lượng độc giả dài hạn của tạp chí này hay không, tuy nhiên quyết định này ít nhất cũng gây ảnh hưởng tích cực đến việc phổ biến tên tuổi của nguyệt san này ở một bình diện r ộng rãi hơn.  Cho đến gần đây, Lê Đình Điểu của Thế Kỷ 21 vẫn cho rằng việc Thế Kỷ 21 lên lưới chỉ là một hình thức thử nghiệm (2).  Có lẽ giai đoạn thử nghiệm đã qua rồi thì phải, bởi vì trong những ngày tháng gần đây, đã thấy có sự xuất hiện rầm rộ trên Liên Mạng của nhiều tuần báo, nguyệt san của California và Canada, trong đó có cả Làng Văn của Nguyễn Hữu Nghĩa.  Về mặt nội dung, VHNT không phải là trọng tâm của một số nhật báo và tuần báo đã xuất hiện trên Liên Mạng, ngoại trừ Làng Văn và Thế Kỷ 21.  Những tạp chí hải ngoại chuyên đề VHNT như Văn Học, Văn, và Hợp Lưu chắc chắn rồi sẽ tìm một chỗ đứng cho mình trên địa bàn hoạt động mới mẻ này trong một tương lai rất gần, người viết có cảm giác như vậy.

Khá lâu trước hiện tượng xâm nhập và triển khai của các tạp chí VHNT trên Liên Mạng, việc chưng bày và lưu trữ tác phẩm VHNT Việt Nam đã xuất bản là một hình thức phổ biến nhất được thực hiện bởi các "nhà" sưu tầm văn hóa tài tử trẻ tuổi.  Trong một vài năm gần đây, cùng với sự phát triển với tốc độ chóng mặt của Mạng Nhện Toàn Cầu, một số "mắt lưới nhện" và "gia trang" đã dành một phần đất hậu hĩ trong việc chưng bày và lưu trữ thơ, văn, nhạc phẩm, và phó bản họa phẩm của văn nghệ sĩ Việt Nam thuộc nhiều triều đại.  Loại hình văn nghệ được ưa chuộng nhất vẫn là… thơ.  Vũ Hoàng Chương, Đinh Hùng, Xuân Diệu, Nguyễn Tất Nhiên, Phạm Thiên Thư, Trần Trung Đạo… Cổ thi cũng là một đề tài ưa thích của những gian hàng sách điện tử này.  Các tác phẩm kinh điển của VHNT Việt Nam như Truyện Kiều, Chinh Phụ Ngâm, Cung Oán Ngâm Khúc cũng được lưu trữ và chưng bày tại nhiều nơi.  Nếu máy vi tính của quý vị được trang bị với hệ thống thính âm, xin mời ghé thăm gia trang của Trác Trần để đọc và "nghe" ai đó ngâm thơ Vũ Hoàng Chương!(3).  Có lẽ vì bị giới hạn bởi khả năng lưu trữ (data storage capacity) của máy chủ, truyện ngắn và truyện dài, vốn chiếm nhiều "đất" do độ dài của chúng, còn khá hiếm hoi.  Tuy nhiên, ở một vài địa điểm, chúng ta có thể tìm thấy một số truyện ngắn tiêu biểu của Khái Hưng, Nam Cao, Nhã Ca, Nguyễn Huy Thiệp…  Về mặt âm nhạc, một số nơi chỉ trưng bày lời nhạc (lyrics) không thôi.  Ở những mắt lưới nhện và gia trang hiện đại hơn, nhạc phẩm ưa thích được chuyển đổi qua một dạng hồ sơ điện tử đặc biệt mà "khách" có thể lấy về để nghe như nghe băng cassette hoặc CD.  Các phó bản họa phẩm thì chỉ được tập trung vào một vài nơi, và những sưu tập này còn quá ít để có thể đại diện cho những trào lưu của hội họa Việt Nam.

Có lẽ nên dành nhiều "đất" cho những sáng tác VHNT phổ biến trực tiếp trên Liên Mạng, một hình thái trong đó nghệ thuật và tâm tư của người sáng tạo mang nhiều ý nghĩa đặc biệt về mặt văn hóa và xã hội của giới trẻ hải ngoại.  Việc thành lập diễn đàn điện tử Xã Hội Văn Hóa Việt Nam (soc.culture.vietnamese newsgroup) hơn năm năm về trước đã tạo điều kiện cho các bạn trẻ chia sẻ, gởi gấm tâm tư của mình dưới dạng thơ văn đến người khác bằng cách gởi tác phẩm của mình đến diễn đàn này.  Cũng chính ở mảnh đất này, một số cây viết mà tên tuổi và tác phẩm đã trở nên phổ cập, như trường hợp của nhà thơ Trần Trung Đạo.  Tưởng cũng nên nói qua về diễn đàn Xã Hội Văn Hóa Việt Nam, thường được gọi tắt là SCV.  Đây là một diễn đàn mở rộng, không có một hạn chế nào về mặt nội dung của tài liệu, tác phẩm gởi vào.  Một diễn đàn "dân chủ" tuyệt đối! Và như một quy luật, dân chủ đã bị lạm dụng một cách không thương tiếc, đến nỗi SCV còn có mỹ danh là… Chợ Cá.  Ở Chợ Cá, chúng ta có thể tìm thấy rác rưởi và ngọc quý nằm lẫn lộn, và nếu không cẩn thận, tham dự viên có thể mắc phải "bệnh hoang tưởng" một cách dễ dàng.

Hình thái sáng tác phổ biến nhất trên SCV là thơ (như bạn đọc có thể đoán được), truyện ngắn, và nghiên cứu, bình luận văn học.  Cùng với tình yêu nam nữ, quê hương Việt Nam là chủ đề lớn trong những sáng tác xuất hiện ở đây.  Số lượng tác phẩm viết b ằng Anh ngữ khá nhiều, hầu hết về những chủ đề có liên quan đến kinh tế, xã hội, và chính trị, nhưng ngôn ngữ chính vẫn là tiếng Việt, nhất những bài viết có liên quan đến văn hóa, nghệ thuật.  Điều này nhất định có một ý nghĩa đặc biệt đối với chúng ta.  Cũng chính cái diễn đàn hỗn tạp này đã gieo mầm cho sự ra đời của tờ báo chuyên về VHNT đầu tiên của người Việt hải ngoại trên Liên Mạng, tờ Văn Học Nghệ Thuật (vhnt@demthu.saomai.org) (4) do Phạm Chi Lan và một số bạn trẻ chủ trương.

Là một trong những cây viết trẻ hải ngoại xuất hiện cùng thời với Phạm Thị Ngọc, Vũ Quỳnh NH, Trần Vũ, Sĩ Liêm…  Phạm Chi Lan "hiểu cái lạc lõng của thế hệ trẻ, và rất muốn những người cùng trang lứa, những người trẻ trưởng thành tại hải ngoại có phương tiện để bộc lộ mình qua sáng tác, sáng tạo trong những bộ môn nghệ thuật" (5).  Đó là lý do chính yếu ngoài đam mê văn chương thiên bẩm đã khiến cô khai sinh tờ báo văn học điện tử đầu tiên của người Việt Nam hải ngoại trên Liên Mạng.  Theo Phạm Chi Lan, "Văn Học Nghệ Thuật" xuất bản số đầu tiên ngày 17.07.1995.  Sự ra đời của tập san điện tử "Văn Học Nghệ Thuật" đúng vào thời điểm mà trọng tâm của SCV đã nghiêng hẳn về những cuộc tranh luận chính trị lê thê và vô bổ, và nh ững sáng tác văn học bỗng dưng trở nên có vẻ lạc loài trên bãi chiến trướng sôi bỏng này.  Chỉ trong vòng sáu tháng, con số độc giả hội viên đã lên đến hơn 350 người, trong số đó khoảng 70% là giới chuyên gia và 30% là sinh viên.  (Để có một khái niệm rõ ràng hơn về sự ra đời và những hoạt động của tập san điện tử "Văn Học Nghệ Thuật", và những kinh nghiệm của việc làm báo văn học nghệ thuật trên "siêu không gian," xin vui lòng đọc bài phỏng vấn Phạm Chi Lan của Thụy Khuê đã phát thanh trên đài RFI ngày 28.01.1996 và được trích đăng trong cùng số Văn Học này).

Cùng với sự gia tăng về mặt số lượng hội viên, tạp chí điện tử "Văn Học Nghệ Thuật" dưới sự chăm sóc của Phạm Chi Lan đã không ngừng được nâng cao về mặt chất lượng.  Bắt đầu như là một diễn đàn hạn chế (moderated newsgroup/forum), những số "Văn Học Nghệ Thuật" đầu tiên chỉ là nơi nhận và phổ biến sáng tác do hội viên gởi đến.  Số bài gởi đến ngày càng nhiều, và những cây bút có tài năng và bản sắc cũng dần dần được phát hiện.  Như một quy luật tất yếu, sự chọn lọc trở nên cần thiết, và một số tác giả với tác phẩm có chất lượng được góp mặt thường xuyên hơn.  Điều này cũng có nghĩa là những sáng tác chưa "đạt yêu cầu" sẽ phải vắng mặt trên diễn đàn nếu tác giả không chịu trau dồi thêm khả năng diễn đạt của mình.  Quá trình "tiến hóa" của tạp chí có mặt tích cực của nó, trước tiên là đòi hỏi sự nỗ lực của bạn trẻ trong việc nâng cao chất lượng tác phẩm của mình, và kế đến là sự thành hình của các "bút nhóm" mới.  Ngay cả với chu kỳ phát hành ba số mỗi tuần, bài vở đạt tiêu chuẩn vẫn tràn ngập, đưa đến việc thặng dư, ứ đọng trong khi nhu cầu chia sẻ tâm tình của mình qua sáng tác văn học rất cao trong giới trẻ trên Liên Mạng.  Việc này đưa đến sự tìm kiếm và xây dựng những vùng đất mới để đáp ứng nhu cầu phổ biến các sáng tác phẩm.  "Lúa Mới" thuộc nhóm "Âu Cơ" là một thí dụ điển hình.

"Âu Cơ" là một nhóm tin mới thành lập gần đây mà đại đa số hội viên còn ở trong lứa tuổi hai mươi (6).  Nhóm này có những hoạt động VHNT rất tích cực, và số hội viên gia tăng rất nhanh.  Âu Cơ có cả một ban báo chí lo việc trình bày và "ấn hành" các sáng tác phẩm trên gia trang của nhóm.  Ở gia trang của nhóm này, độc giả có thể tìm đọc "Lúa Mới" giai phẩm Xuân Bính Tý với một lượng tác phẩm thơ văn phong phú, trình bày ngoạn mục và công phu, lại có cả trang Nhi đồng.  Điều đáng lưu ý là "hình bìa" của đặc san và cả của trang Nhi đồng lại cổ điển một cách rất… iệt Nam: ba thiếu nữ và ba em bé gái trong bộ y phục đặc trưng của ba miền Trung, Nam, Bắc, làm độc giả lớn tuổi không khỏi nhớ đến những bìa báo Xuân tràn ngập các sạp báo ở Sài Gòn trong những năm xưa.  Về mặt chất lượng, Lúa Mới chưa thể so sánh được với "Văn Học Nghệ Thuật" của Phạm Chi Lan, tuy nhiên đã có một số sáng tác đáng được lưu ý.  Trong tương lai, song song với sự gia tăng về mặt hội viên, hy vọng rằng "Lúa Mới" sẽ sản xuất những cây bút nhiều triển vọng.  Điều đáng ghi nhận là ở đây cũng như ở tập san "Văn Học Nghệ Thuật", tác phẩm viết bằng tiếng Việt chiếm tuyệt đại đa số, nếu không muốn nói là toàn bộ.

Khi được hỏi "điều gì đã thúc đẩy các bạn trẻ sáng tác bằng Việt ngữ thay vì tiếng bản xứ mà phần đông sử dụng lưu loát và thành thạo," Nguyễn Phước Nguyên, cũng là một cây bút trẻ nhưng đã có nhiều kinh nghiệm trong sáng tác, nhận định như sau:
Nói chung về mặt căn bản, các bạn trẻ nhận thức được rằng họ có cùng một mẫu số chung: là người Việt Nam.  Trình độ tiếng Việt của họ cao thấp khác nhau, tuy nhiên, đến một lúc nào đó bỗng dưng nhận ra đọc thơ tình bằng tiếng Việt nghe "phê" hơn bằng tiếng Anh, tiếng Pháp.  Người đi, một nửa hồn tôi mất thì nhất định phải tuyệt hơn Baby, don’t hurt me no more!!! (7)

Câu trả lời của Chinh Đinh, một nhà thơ trẻ của nhóm "Văn Học Nghệ Thuật," còn… thơ hơn nữa.  Tôi thích truyện Kiều, và do đó, tôi muốn viết bằng ngôn ngữ cu?a Kiều, thứ ngôn ngữ đẹp nhất mà tôi được biết" (8).  Đối với người viết Phan Lê Dũng thì câu hỏi có vẻ thừa thãi, bởi vì "sự lựa chọn viết bằng tiếng Việt [của tôi] chẳng qua chỉ là tự nhiên như khi vẽ người ta dùng bút, khi hát người ta dùng âm thanh, khi làm thơ người ta dùng vần điệu…" (9).

Trước đó, khi được hỏi tại sao viết, Trương Nguyễn Thi Thanh bảo rằng cô chưa bao giờ tự hỏi mình câu hỏi đó.  Vì tôi yêu văn chương, và tôi muốn dùng cái nghệ thuật đó để nói chuyện với bản thân mình, để hiểu tôi hơn, để tôi có thể đến với tôi một cách chân thật" (10).  Rõ ràng là cô bé này đã mang cái "nghiệp" vào thân! Nói chung, yêu mến văn chương, nhất là văn chương của quê mẹ, là động lực chính đã đưa những người trẻ đến gần với chữ nghĩa.

Đôi khi viết văn, làm thơ đối với các bạn trẻ trên Liên Mạng còn là một phương pháp hiệu nghiệm và lý thú để học hỏi và thực tập áp dụng tiếng mẹ đẻ.  Như Quân, 26 tuổi, hai năm trước chỉ nói toàn tiếng Anh, một hôm nhìn thấy một cô bé Việt Nam có nhân dáng "hay hay thế nào đó" mà không làm sao cắt nghĩa được.  Có ngưới bạn bảo:
Tôi vẫn nhìn ra em
Giữa đám đông xa lạ
Vì khi em đi đứng
Dáng quê nhà thoáng qua
(Trịnh Công Sơn)
thì nhẩy cẫng lên, hét lớn bằng… tiếng Anh, Đúng vậy đó! Đúng y boong ý tôi muốn nói!"  Tất nhiên, sau đó không ai lấy làm lạ khi Quân cặm cụi học tiếng Việt để… làm thơ tặng cô bé có dáng dấp hay hay làm sao đó! (7)

Một số những người trẻ yêu chuộng văn học mới đến Hoa Kỳ trong vòng mấy năm sau này theo diện HO/ODP không gặp nhiều trở ngại khi sáng tác hoặc thưởng thức các tác phẩm văn học vì họ đã đủ lớn để mang theo một số vốn tiếng Việt phong phú và nhuần nhuyễn.  Riêng các bạn trẻ trưởng thành tại xứ người, sự thiếu vắng một căn bản vững chắc về ngôn ngữ Việt Nam đã là một trở ngại không nhỏ.  Điều đáng buồn là họ phải khắc phục trở ngại này một cách đơn độc, hoặc cùng lắm thì tụ tập lại với nhau để học hỏi từ những người bạn có trình độ khá hơn.  Trong những ngày gần đây, đã có sự nỗ lực của một vài cá nhân trong việc giúp các bạn trẻ phát triển khả năng sử dụng tiếng Việt hoàn chỉnh hơn bằng cách góp ý với tác giả để tự sửa chữa những khiếm khuyết của tác phẩm trước khi phổ biến trên Liên Mạng.  Đây là một việc làm rất đáng khuyến khích và cần được phát triển trên một bình diện rộng rãi hơn.

Có ai đó đã nói rằng Việt Nam là một dân tộc của… thi sĩ.  Ít ra, điều này có thể áp dụng cho giới sáng tác người Việt trên Liên Mạng.  Thơ chiếm tuyệt đại đa số các sáng tác được phổ biến trên không gian điện tử.  Kế đến là truyện ngắn, tùy bút, nghiên cứu văn học, và vịnh họa cổ thi.  Đề tài sáng tác thì cũng không ngoài quê hương, tình yêu, những băn khoăn, dằn vặt trong đời sống thường nhật.  Đối với những người trẻ tuổi, hình như có một lằn ranh minh bạch phân định rõ ràng giữa khuynh hướng chính trị, xã hội và VHNT.  Họ tránh không mang chính trị vào sáng tác và cũng không mấy khi dùng thiên kiến chính trị để "thưởng thức" và nhận định tác phẩm văn học.  Trên diễn đàn "Văn Học Nghệ Thuật" do Phạm Chi Lan chủ trương, độc giả có thể tìm thấy những bài thơ mới ra lò của tuổi trẻ Sài Gòn nằm lẫn lộn với thơ của tuổi trẻ Hải Ngoại một cách rất… hòa hợp dân tộc.

Những sáng tác văn học nghệ thuật trên Liên Mạng có tính cách tự phát, bắt nguồn từ nhu cầu văn hóa của giới trẻ hải ngoại.  Trước đây, chưa hề có một nỗ lực nào của giới làm/phê bình VHNT tại hải ngoại để nghiên cứu hiện tượng này.  Điều này có thể hiểu được.  Trước hết, việc này đòi hỏi người viết phải có một trình độ kỹ thuật nhất định về hệ thống Liên Mạng, quen thuộc với những quy ước khác nhau của ngôn ngữ Việt Nam hiện đang được sử dụng, và thì giờ để "thăm viếng" và "đào bới" trong khối lượng thông tin vĩ đại trên Mạng Nhện Toàn Cầu để khám phá điều mình tìm kiếm.  Thứ đến, đây là một hiện tượng mới mẻ, và còn ở giai đoạn "tạo hình" và bắt đầu phát triển.  Ngoại trừ tạp chí điện tử "Văn Học Nghệ Thuật" đã vào qui củ, phần đông các sáng tác phẩm chỉ xuất hiện một cách rải rác, vô định kỳ, tạo khó khăn cho việc theo dõi và sưu tập.  Ngay cả diễn đàn "Văn Học Nghệ Thuật," theo Phạm Chi Lan, chỉ là bước dò dẫm, "một thử nghiệm trong việc phát hành báo chí trên Liên Mạng."  Dù sao, người viết vẫn hy vọng rằng trong tương lai, các nhà phê bình nghiên cứu văn học sẽ quan tâm nhiều hơn đến những hoạt động này.

Giới làm VHNT tại xứ người đã tốn không ít giấy bút và thì giờ thảo luận về tương lai của nền văn học Việt Nam tại hải ngoại.  Có chút gì bi quan bao trùm cuộc tranh luận khi người ta nói về sự kế tục của dòng văn học này.  Hầu hết những người sáng tác trẻ trên Liên Mạng không biết, và do đó không quan tâm, đến việc "kế thừa" sự nghiệp văn chương của thế hệ đàn anh.  Họ biết rất ít về Võ Phiến, Mai Thảo, Doãn Quốc Sỹ, Nguyễn Mộng Giác, Nguyễn Xuân Hoàng.  Họ biết nhiều hơn về Đinh Hùng, Vũ Hoàng Chương, Nguyên Sa, Nguyễn Tất Nhiên, Xuân Diệu…  Điều này cũng dễ hiểu.  Tác phẩm của các nhà thơ này được chưng bày ở nhiều gia trang điện tử, được phổ biến nhiều lần trên Liên Mạng, và nội dung tác phẩm hợp với tuổi trẻ: chúng nói về tình yêu.  Trước năm bảy mươi lăm, họ còn quá trẻ để … học đánh vần, nói chi tới đọc "Đêm Giã Từ Hà Nội," và sau đó tại xứ người họ có thể không đủ khả năng Việt ngữ để đọc "Mùa Biển Động."  Điều thoạt đầu có vẻ lạ lùng là những người trẻ tuổi mới ra nước ngoài trong vòng mấy năm sau này lại có một kiến thức rất khá về các tác giả của miền Nam trước bảy lăm.  Hóa ra chính sách truy diệt văn hóa Mỹ Ngụy đồi trụy, phản động không hẳn là hoàn toàn thành công như cán bộ văn hóa của nhà nước ta đã nhận định!

Bắt đầu với nhận thức về nguồn gốc của mình và bằng vào tình yêu nồng nàn dành cho ngôn ngữ của quê hương, các bạn trẻ đã có những nỗ lực để giúp nhau vượt qua sự yếu kém của mình về khả năng Việt ngữ trong sáng tác.  Vẫn còn đó những câu thơ lạc vận, những lời văn đầy lỗi chính tả, những cụm từ dùng không đúng chỗ.  Nhưng cũng chính ở đó, đã có những tình ý táo bạo, những tư tưởng rực rỡ mà ngay cả khiếm khuyết ngôn từ cũng không che lấp được.  Chưa thấy những "Ngôi Nhà Sau Lưng Văn Miếu," hoặc có nhưng đã bị chìm lấp, mất hút trong "siêu không gian" bao la, nhưng với năm tháng thanh xuân trước mặt, những người viết trẻ trên Liên Mạng rồi sẽ có lúc trưởng thành, cho dù quá trình "khôn lớn" về mặt văn chương tại xứ người đầy dẫy chông gai và hờ hững.

Chỉ riêng về phương diện văn học mà nói, giới trẻ Hải Ngoại ở vào một vị trí vô cùng bất lợi nếu so sánh với những người bạn văn chương cùng trang lứa của họ tại Việt Nam.  Ở đây, họ thiếu một quê hương để làm điểm tựa, một khối lượng độc giả đông đảo để thưởng thức tác phẩm của họ, và một dòng văn học năng động để học hỏi và kế thừa.  Bắt gặp nhiều lần trong tác phẩm của họ là những níu kéo với quê hương ngày một nhạt nhòa, những tô điểm cho kỷ niệm ngày một tàn phai, những đào bới về cội nguồn ngày một mơ hồ…  Ai nói "hoài vọng" chỉ dành cho người lớn tuổi?  Họ, những cây non hẩm hiu đâm chồi trên một mảnh đất khô cằn, đầy bất trắc, chưa hề nhận được những giọt mưa ân sũng của thế hệ cha anh, những người làm văn học minh họa, văn học chính thống (!) ở miền Bắc, những người làm văn học đồi trụy, văn học phản động (!) ở miền Nam, và những người làm văn học hoài vọng, văn học lưu vong ở Hải ngoại.  Nếu trong những năm tháng trước mắt cây ra hoa kết trái không phải vì sự chăm sóc, bồi dưỡng ân cần của thế hệ cha anh, thì còn động lực nào khác hơn ngoài tình yêu quê hương và ngôn ngữ của đất Mẹ vẫn luân lưu trong huyết quản họ?

Trong những tháng ngày đầu của năm 96, đã có nhiều chuyển động đáng ghi nhận ở một vài tạp chí VHNT phát hành tại Hải Ngoại về một phong trào "trẻ hóa." Sự chuyển hướng này, "trẻ hóa" và "mở rộng vòng tay" đón nhận tác phẩm của giới trẻ hải ngoại — sáng tác bằng ngôn ngữ bản xứ — đã tạo nên những phản ứng thuận lợi cho tạp chí Văn Học (11).  Trong cùng một chiều hướng, ban chủ biên tạp chí Hợp Lưu cũng đã công bố lời kêu gọi sự tham gia của các cây viết trẻ đồng thời với sự ra đời của tạp chí Anh ngữ "The Vietnam Review" nhằm giới thiệu những "tinh hoa của VH Việt Nam trong và ngoài nước" cho cộng đồng thế giới(12).  Những "biến cố" kể trên cho thấy một số những người làm văn học tại xứ ngưới đã nhận ra sự trì trệ của dòng văn học hải ngoại đã đến lúc cần được khai phóng.  Những chuyển động mới mẻ này có thể tạo ra những cơ hội quý giá cho những người yêu văn chương nghệ thuật của thế hệ trẻ được gần gũi, tìm hiểu, và học hỏi kinh nghiệm văn học của thế hệ cha anh.  Mong rằng những người có lòng với VHNT Việt Nam không chỉ "mở rộng vòng tay" mà còn thực sự "tìm đến" với giới cầm bút trẻ đầy nhiệt tình sáng tạo nhưng thiếu kinh nghiệm và hướng ddi đang lạc lõng trên vùng không gian điện tử.

Như đã đề cập ở một phần trên, giới sáng tác trẻ trên Liên Mạng rất đông đảo, và họ tìm đến nhau, gặp gỡ nhau ở một vài "điểm hẹn," diễn đàn điện tử, thơ chuyền, hoặc gia trang của một nhóm nào đó, trên siêu không gian bát ngát.  Họ đến từ khắp nơi trên mặt địa cầu, từ Alaska quanh năm giá buốt, từ Úc châu xa xôi, từ Âu châu bên kia bờ Đại Tây, hoặc từ New York náo nhiệt của Hoa Kỳ.  Họ đông đảo, nhưng rải rác và cô đơn.  Không có ai nhắc giùm họ về một dấu phẩy sai vị trí, một đoạn văn thiếu mạch lạc, một tứ thơ thiếu sinh khí.  Không có ai ở đó để chứng kiến tia chớp rực rỡ của tài năng trong bài thơ ngắn nói về dòng sông và con lạch nhỏ hay phút hòa hợp huyền diệu giữa thiên nhiên và cảm quan tinh tế của người viết trong câu truyện về chiếc phong linh bằng đá đẽo của người Da Đỏ.  Không có ai giúp nhận định tác phẩm của họ bằng cặp mắt khách quan, tinh tường của một đời kinh nghiệm.  Cho nên, làm sao trách được nếu họ tự mãn ngông nghênh hoặc e dè tội nghiệp.  Như vậy đó, họ rất cô đơn! Cũng cô đơn như nhà văn lão thành một đời tận tụy với văn chương, trong buổi xế chiều ngẩn ngơ không biết có ai để mình gởi gấm kinh nghiệm và nỗi thăng trầm của hàng chục năm dài viết lách.  Nghĩ cho cùng, chẳng phải tất cả các điều kể trên là những hoang phí rất đáng tiếc hay sao?

Người viết xin được chấm dứt bài viết này ở đây với niềm lạc quan, bằng vào lòng tin ở sự chân thành ưu ái của những người làm văn học thuộc thế hệ đi trước khi tìm đến với giới trẻ.  Hy vọng một ngày không xa, bạn đọc sẽ có dịp làm quen với những cây bút trẻ đến từ siêu không gian.  Hy vọng tên tuổi và tác phẩm của những Nguyễn Lộc Quy, Chinh Đinh, Lư Ngọc Dung, Thi Thanh, Hoàng Vi Kha, Phan Lê Dũng, và nhiều ngư ời nữa sẽ cùng với những Lưu Trường Khôi, Andrew Lâm, Nguyễn Quí Đức, Lại Thanh Hà rồi sẽ ngày càng quen thuộc với bạn đọc Văn Học, Hợp Lưu, Thế Kỷ 21, Văn, Làng Văn, và các tạp chí văn học nghệ thuật khác.  Để cho điều này có nhiều cơ may xảy ra, có lẽ cũng cần đến một bàn tay, nhiều bàn tay.  Như Trần Vũ đã mượn lời Rimbaud trong "Tùy Bút Xám," Je suis jeune, tendez moi la main! (13)

Phùng Nguyễn
17.03.1996

Chú Thích:

(1) Theo Đỗ Thông Minh, "Liên Mạng và Mạng Nhện Toàn Cầu: Tin Tức Về Những Thành Tựu Mới Nhất Có Liên Hệ Đến Tín Học và Người Việt Chúng Ta" – Bài đăng trên SCV bởi Bình Anson <anson@…murdoch.edu.au>

(2) Lê Đình Điểu – Trả Lời Phỏng Vấn của Chu Hải trên Đài VOA, "Ở Việt Nam Đọc Thế Kỷ 21 Trên Lưới Làm Sao?" – Thế Kỷ 21 số 79 tháng 11/95.

(3)Trong Gia Trang Điện Tử của Trác Trần, <http://www.engr.wisc.edu/A.ttran/>

(4) Tạp Chí Điện Tử "Văn Học Nghệ Thuật," Hộp thư điện tử: vhnt@demthu.saomai.org – Địa chỉ gia trang: <http://demthu.saomai.org/~vhnt/>

(5) Phạm Chi Lan, "Trả Lời Phỏng Vấn của Thụy Khuê trên Đài RFI," Văn Học Nghệ Thuật số 148 – 15.2.96

(6) Nhóm Tin Điện Tử "Âu Cơ"

(7) Nguyễn Phước Nguyên, Điện thư trả lời phỏng vấn bỏ túi của người viết

(8) Chinh Đinh, Điện thư trả lời phỏng vấn bỏ túi của người viết

(9) Phan Lê Dũng, Điện thư trả lời phỏng vấn bỏ túi của người viết

(10) Trương Nguyễn Thi Thanh, Điện thư trả lời phỏng vấn bỏ túi của người viết

(11) Tạp Chí Văn Học, Thư Tòa Soạn, Văn Học số 119 tháng 3/96

(12) Tạp Chí Hợp Lưu, Thư Tòa Soạn, Hợp Lưu Xuân Bính Tý số 27 tháng 2 & 3/96

(13) Trần Vũ, "Tùy Bút Xám," Văn Học số 79 tháng 11/92

vô hoa

 Buổi sáng... 

Khách dừng lại trước khu vườn và hỏi:
- Xin lỗi lão trượng, từ đây lên tới thiền am còn bao xa nữa? 

Ông lão đang trồng cây vẫn không ngừng lại đáp:
- Đi theo con đường lên núi này, vòng qua phía bên kia núi. Thiền am nằm trên miếng đất phẳng cuối đường gần đỉnh núi. 

Khách cám ơn và đi tiếp. 

oOo 

Buổi trưa... 

Trên đường xuống núi, khách dừng lại bên khu vườn đã ghé vào sáng nay để nghỉ mệt.  Ông lão nhìn những giọt mồ hôi trên trán khách và hỏi:
- Chẳng hay có cần nước uống? 

Khách trả lời:
- Nếu không có gì phiền hà, xin lão trượng múc cho. 

- Mời ngồi dưới tàng cây kia cho mát. Lão sẽ lấy nước mới từ giếng lên. 

Ông lão quay đi.  Khách ngồi dưới tàn cây, cảm thấy dễ chịu hơn dưới bóng mát và những cơn gió thoảng.  Khách đưa mắt nhìn khu vườn chung quanh. Khu vườn thật nhiều cây xanh và hoa tươi, nhưng rất là hỗn độn.  Không có một sắp đặt cho tươm tất nào cả của chủ nhân.  Chợt khách nhìn thấy một loài hoa rất lạ, chưa từng thấy bao giờ.  Khách đứng dậy và bước lại gần hoa. Khách cúi xuống, một hương thơm thanh nhã lan nhẹ.  Khách đưa tay định ngắt cành hoa thì có tiếng ông lão sau lưng:
- Xin đừng làm thế. 

Khách quay người lại, ông lão trao chén nước mát cho khách và nói:
- Nếu thích thì xin tặng nguyên cây.  Như vậy thì sẽ trồng được cả sắc đẹp ấy cho mọi người cùng xem, và giữ cho sự tạo dựng của thiên nhiên được vẹn toàn và lâu dài. 

Khách gật đầu.  Ông lão lấy đồ bứng cả cây hoa đó lên, gói lại rất kỹ và trao cho khách.  Khách đón nhận và hỏi:
- Xin lão trượng cho biết bao nhiêu. 

- Không có đâu.  Vốn là của đất trời.  Lão chỉ là người chăm nom phần nào những kỳ công của tạo hóa.  Và chia xẻ nó cùng những người yêu thích nó.  Đó là niềm vui của lão.  Mong sao nét đẹp của hoa được vun trồng thật dài lâu trong người.  Mong sao người sẽ biết ơn tạo hóa, mà nuôi nấng, mà chia xẻ lại với những người đồng tâm. 

Ông lão đón chén nước không từ tay khách, gật đầu chào và quay gót lại với khu vườn.  Khách nhìn khu vườn lần nữa, chợt nhận ra cái nét đẹp chân phương của thiên nhiên.  Ngay cả ông lão như cũng hòa nhập thành một khối với đất trời.  Và khách quay bước xuống núi. 

oOo 

Gần đến chân núi... 

Khách thấy có một người gánh nặng trên vai đang đi những bước thật chậm, thật chắc lên núi. Khi lại gần, khách nhận ra một gương mặt quen.  Khách hỏi:
- Huynh phải không? 

Người gánh đồ nhìn khách điềm đạm đáp:
- Phải, ta đây.  Đệ đó à. 

Nhìn bộ đồ nông phu lam lũ, khách hỏi:
- Nghe nói huynh lên núi học thiền cùng một danh sư, đệ đi tìm thăm sau bao ngày xa cách.  Cớ sao thiền am bỏ trống mà huynh lại phong trần như thế này?  Mà sư phụ của huynh đâu, đệ cũng không thấy. 

Chỉ cây hoa trong gói trên tay khách, người gánh đồ nói:
- Đệ đã gặp sư phụ rồi đó.  Cũng là duyên, nên sư phụ mới tặng hoa cho đệ đó.  Chứ nếu đệ hái cành hoa thì là nghiệp vậy.  Khi ta lên núi này tìm sư phụ thì mới hay sư phụ không còn tham thiền trong am nữa.  Sư phụ bảo biết sống hòa nhập với đất trời, biết thấu nhận được cái đẹp của sự tựu-thành-chết-đi của tạo hóa là hạnh phúc đó.  Tất cả còn lại đều là tạm bợ.  Biết cảm nhận nét đẹp toát ra từ sự vĩnh hằng của vũ trụ là sống đó.  Không có gì để hiểu, để ngộ cả.  Tất cả, chỉ là cảm nhận.  Ta theo sư phụ sống như vậy đã hơn mười năm rồi.  Thôi, chúc đệ về bình an, ta lên giúp sư phụ làm vườn. 

Khách nhìn cây hoa trong tay mà đáp:
- Cám ơn huynh.  Cho phép đệ về thiền xá mà thu xếp chuyện đời, xong đệ xin phép được trở lại theo huynh và sư phụ làm vườn. 

- Được. 

Người gánh đồ trả lời và bước đi không bận bịu.  Khách cũng bước đi. Khách nhìn cây hoa trong tay mình. Rồi nhìn những hoa cỏ dại mọc ven đường. Chợt khách gọi to:
- Huynh ơi! 

Người gánh đồ dừng bước và quay lại chờ.  Khách bước lại gần, trao cây hoa trong gói lại cho người gánh đồ và nói:
- Huynh cho đệ gửi lại cây hoa nầy.  Một lần gặp sư phụ, hoa đã mọc từ tâm.  Nào cần phải trồng hoa để ngắm để thấy, mới biết.  Và cũng không cần phải lên núi lại cùng huynh và sư phụ làm vườn.  Tha nhân là vườn hoa của hóa sinh.  Chúng ta cũng chỉ là những cành hoa cọng cỏ trong khu vườn đó.  Phải không huynh? 

Người gánh đồ chấp hai tay lại vái khách hai bái mà rằng:
- Chúc mừng! Chúc mừng! Cám ơn! Cám ơn! 

- Sao huynh lại chúc mừng và cám ơn đệ.  Đệ phải cám ơn huynh mới phải chứ. 

- Ta chúc mừng đệ lần thứ nhất vì với một câu hoa mọc từ tâm, đệ đã tìm thấy mình.  Ta chúc mừng đệ lần thứ nhì vì với câu tha nhân là khu vườn của hóa sinh, đệ đã đánh mất mình ngay sau đó.  Ta cám ơn đệ lần thứ nhất là thay khu vườn cám ơn cây hoa đệ cho lại.  Ta cám ơn đệ lần thứ hai là thay cho sư phụ cám ơn đệ đã giúp cho sự tựu thành của cây hoa được vẹn toàn.  Nào, chúc đệ đường về thật tịnh. 

Và hai người chia tay.  Khách bước chân xuống núi, với cõi lòng không bận bịu, vấn vương. 

npn