VĂN HỌC NGHỆ THUẬT Liên Mạng

vhnt, số 22

10 August 1995

Bài Hát Lúc Bình Minh Chưa Sang

có con dế buồn nằm ngủ lưng trời
hát bài ca quốc chiến
buồn như lời thương binh
hùng như ngọn cờ trong gió
con dế tỉ tê

mẹ ơi con về
hoa trắng ngập trời
giơ chiếc càng gẫy, rằng:
đánh giặc không vui

có con chim câu ngủ trong bụi rậm
quên bài ca chiến quốc
đánh rơi sứ điệp hòa bình
trong trận bão chiều hôm

mẹ ơi hạt cơm khô
em nhỏ cắn vỡ đôi
nửa em nửa chị chưa no
những lúc hạt mưa đi vắng

đó tình tang mẹ hát ru con
con yên giấc mai này con lớn
những huyền sử ca có anh hùng gan dạ
biến trận bão thành những hạt mưa sa

mẹ ơi ra xem thu vàng
có con chim hót
tựa lời mẹ ru
à ơi... tình ơi !

Phạm Chi Lan
8-1995

Tôi xin ghi lại bài này lên Net với vài điều sửa đổi cũng như thêm phần dịch ra tiếng Anh.  Lần ghi đầu, mới chỉ dịch được bốn cái tưạ , một số bạn có gởi thư điện khuyến khích, nên cố gắng dịch tiếp.  Những mong là dịch chứ không làm phản nghiã ý thơ thanh tao của nữ sĩ tiền bối ./.

Dương Hùng
081095, revised 082095

oOo

BÀ HUYỆN THANH QUAN

She was one of greatest poetess in the 19th century who wrote poems in Chữ Nôm (1) using the Ðường Luật (2) with "Thất Ngôn Bát Cú" (3) form.  Her poems are elegant, refined; the sentiments expressed are profound, nostalgic and very communicative.  Most of her verses are like folk rhymes:
      Dừng chân đứng lại, trời non nước,
      Một mảnh tình riêng ta với ta.

      I take a rest, sky, mountain and sea are all around,
      Deep inside, just my loneliness

or

      Ngàn mai gió cuốn chim bay mỏi
      Dặm liễu sương sa khách bước dồn

      Through the cherry trees the wind whirls
      Migrating birds spread tired wings
      The mist covers miles of willow trees
      The travelers hasten their steps

Like Nguyễn Du, the poetess always struggled with the ethical dilemma of serving two dynasties (Lê and Nguyễn); she asked the Creator why so many changes of scene on the stage:
     Tạo hóa gây chi cuộc hí trường

that left her with a heart breaking sorrow before the upheavals of history.

Her real name and many other details of her background are not known.  She was born in Nghi Lâm village, Hà Ðông province.  She was married to Lưu Nghi, the District Chief of Thanh Quan (4).  Lưu Nghi passed the Bachelor Examination in 1821 (Second Year of King Minh Mạng reign, Nguyễn dynasty (5).  She had served as a tutor at the Court (Cung trung giáo tập) in Huế under the reign of King Tự Ðức.

(1) a form of old VNmese script using altered Chinese characters to record spoken VNmese.

(2) poetic form and structure set up in China under Tang (Ðường) dynasty (618-907)

(3) Each poem consists of 08 verses with 07 words in each verse.

(4) in VNmese tradition the wife of the district chief is socially addressed as Madam District Chief (Bà Huyện).

(5) King Gia Long (Nguyễn Ánh) was the founder of Nguyễn dynasty in 1802

oOo

These are four of the poetess' poems with English translations:

THĂNG LONG THÀNH HOÀI CỔ *

Tạo hoá gây chi cuộc hí trường
Ðến nay thấm thoát mấy tinh sương?
Lối xưa xe ngựa  hồn thu thảo
Ngõ cũ lâu đài bóng tịch dương **
Ðá vẫn trơ gan cùng tuế nguyệt
Nước còn chau mặt với tang thương ***
Nghìn năm gương cũ soi kim cổ
Cảnh đấy người đây luống đoạn trường.

THĂNG LONG (1) REMEMBERED

Oh Creator, why so many changing scenes on the stage?
Swiftly many mist seasons have gone by.
Autumn grass shadows old horse-cart lanes,
The setting sun shades the walkways of ancient palaces.
The stones defiantly challenge the months and years,
The waterways still frown at life misfortunes.
In a millennium, the ancient mirror reflects the present and the past,
At this view, just my heart breaking sorrow.

(1) * Hà Nội has been the historic capital of Viêt Nam since the 3rd century.  It was called Long Biên by the Chinese conquerors; King Lý thai Tổ (1010-1028) renamed it Thăng Long (Ascending Dragon) in 1010. Under the Nguyễn Dynasty, the capital of VN was in Huế, and Tha<ng Long was renamed Hà Nội in 1831 by King Tự Ðức.

Apparently, the poetess wrote this poem after the name change to remember the long history and the lost glory of Tha<ng Long, the  capital of Viet Nam underthe Hâu Lê dynasty (1428-1788)

** In some versions, this line reads:
Nền cũ lâu đài bóng tịch dương

*** Different version:
Nước còn cau mặt với tang thương.  Cau and chau have the same meaning, chau is just a softer term.

oOo

QUA ÐÈO NGANG *

Bước tới Ðèo Ngang bóng xế tà
Cỏ cây chen đá lá chen hoa
Lom khom dưới núi tiều vài chú
Lác đác bên sông rợ mấy nhà  **
Nhớ nước đau lòng con quốc quốc
Thương nhà mỏi miệng cái gia gia
Dừng chân đứng lại trời non nước
Một mảnh tình riêng ta với ta.

CROSSING ÐÈO NGANG *

As I reach Ngang Pass (1), the sun is setting,
Bushes and trees squeeze rocks, flowers dot leaves.
Down the mountain slopes, some woodcutters bend
Along the river, a few highlanders' houses scatter.
Longing for its land, the bird Quốc cries,
Missing its home, the bird Gia laments. (2)
I take a rest, sky, mountain and sea are all around
Deep inside, just my loneliness.

(1) * Ngang Pass is on the Hoành Sơn mountain chain ( Quảng Bình province) where the mountain meets the sea.
The poetess could have written this poem on the way to Huế to be a tutor at the Royal Court.

(2) Quốc gia means homeland; Quốc and Gia also are the names of two different birds (Quốc= moorhen; Gia=partridge) 

** Different version:
Lác đác bên sông chợ mấy nhà

Chợ means market place.  This version might not be correct, if the Đường Luật is strictly followed; and the poetess was one of the best in this literary form.  Let's arrange these two verses vertically and then compare the words laterally:

Lom          Lác
khom        đác
dưới      bên
núi         sông
tiều      rợ
vài         mấy
chú         nhà

Tiều and rợ are PERSONS while chợ is not.

oOo

CẢNH CHIỀU HÔM *

Chiều trời bảng lảng bóng hoàng hôn
Tiếng ốc xa đưa lẫn trống cồn
Gác mái ngư ông về viễn phố
Gõ sừng mục tử lại cô thôn
Ngàn mai gió cuốn chim bay mỏi
Dặm liễu sương sa khách bước dồn
Kẻ chốn chương đài người lữ thứ
Lấy ai mà kể nỗi hàn ôn.

SUNSET *

The sunset is fading in the sky
Horn sounds from far away are accompanied by drum beats.
Resting his oars, the fisherman returns to distant town
Knocking the horns, the buffaloman heads for isolated hamlet.
Through the cherry trees the wind whirls,
Migrating birds spread tired wings,
The mist covers miles of willow trees,
The travellers hasten their steps.
You are homebound, I am on the road,
How can we relate our feelings!

 oOo

CẢNH ÐỀN TRẤN VÕ *

Êm ái chiều hôm tới trấn đài
Lâng lâng chẳng bợn chút trần ai
Ba hồi chiêu mộ chuông gầm sóng
Một vũng tang thương nước lộn trời
Bể ái ngàn trùng khôn tát cạn
Nguồn ân trăm trượng dễ khơi vơi
Nào là cực lạc là đâu tá
Cực lạc là đây chín rõ mười

THE VIEW AT TRẤN VÕ (1) PAGODA

The evening gently wraps around the pagoda
Peaceful and serene, it is no earthly scene
Three rounds of roaring bell raise waves in the lake (2)
A body of upheavals, where sky and water blend
The sea of affection is so vast, can anyone empty?
The source of love is so high, can anyone dry it?
Where is the elusive Nirvana?
Nirvana undoubtedly is right here.

Dương Hùng

(1) The pagoda, also called Trấn Quốc, is located in Ha Noi.  The legend said the pagoda was first built under the reign of Lý nam Ðế(544-548).  The pagoda has been rebuilt many times through history, and was moved to its existing location under the reign of King Lê Kính Tôn (1600-1618).  The pagoda is on Cá Vàng (Gold Fish) Islet in Hồ Tây (West Lake).

(2) According to Buddhist tradition, the evening rounds of bell alleviate the desires and grudges of the hungry demons; while the morning bell helps the purification of mind and the freedom from sufferings.